Azərbaycan xalqının XX əsrin sonlarına təsadüf edən tarixi sınaqları, bəlkə də, bir millətin keçə biləcəyi ən çətin və ağrılı yolları özündə ehtiva edir. Müstəqillik, eyni zamanda həm böyük sevinc, həm də ağır sınaqlar demək oldu. Azərbaycan 1991-ci ildə formal olaraq müstəqil olsa da, bu müstəqilliyin qorunması, möhkəmləndirilməsi və gələcək nəsillərə ötürülməsi asan başa gəlmədi. Dövlətçiliyin itirilməsi təhlükəsi yarandığı bir zamanda, xalqın öz xilaskarına – Heydər Əliyevə üz tutması və onun hakimiyyətə dönüşü ilə bu faciəvi ssenaridən qurtulması, tarixdə “Milli Qurtuluş” kimi həkk olundu. Bu məqalədə 15 İyun Milli Qurtuluş Gününün yaranma səbəbləri, tarixi əhəmiyyəti, Heydər Əliyevin rolu, həmin dövrün ictimai-siyasi mənzərəsi və bu günümüzə olan təsirləri geniş şəkildə təhlil olunur. Azərbaycan xalqı uzun illər sovet əsarəti altında yaşamış, azadlıq arzusu zaman-zaman boğulmuş, milli kimliyi isə ideoloji təzyiqlər altında sıxışdırılmışdı. 1980-ci illərin sonlarından başlayaraq SSRİ-də gedən dağılma prosesi Azərbaycanda da milli azadlıq hərəkatını gücləndirdi. Lakin bu azadlıq arzusu 1990-cı ilin 20 Yanvar faciəsi ilə qan içində boğulmağa çalışıldı. 1991-ci ilin 18 oktyabrında Azərbaycan Ali Soveti tərəfindən Müstəqillik Aktı qəbul edildi. Amma müstəqilliyin əldə olunması ilə əslində yeni və daha çətin bir mərhələ – müstəqilliyin qorunması mərhələsi başlandı. Lakin bu dövrdəki siyasi hakimiyyət milli maraqlara uyğun strategiya yürütməkdə aciz idi. 1992-1993-cü illər Azərbaycanın tarixində bəlkə də ən xaotik və qeyri-sabit dövr oldu. Azərbaycanı 1992-93-cü illərdə yönləndirən AXC-Müsavat hakimiyyəti siyasi təcrübənin yoxluğu və populist yanaşmaları ilə dövlət idarəçiliyində dərin boşluqlar yaratdı. Qarabağ müharibəsində uğursuzluqlar, torpaqların işğalı, daxili çəkişmələr, məmur özbaşınalığı və iqtisadi tənəzzül xalqın ümidsizliyini daha da artırdı. Bu gərginliyin zirvəsi 1993-cü ilin iyun ayında baş verdi. Gəncə hadisələri adı ilə tanınan silahlı qiyam ölkəni vətəndaş müharibəsi həddinə gətirdi. Regionlarda separatçılıq meylləri güclənirdi. Azərbaycanın parçalanma təhlükəsi real idi. Bu anda xalqın yeganə ümid ünvanı – Heydər Əliyev oldu. O dövrdə Naxçıvanda yaşayan Heydər Əliyev, siyasi təcrübəsi, uzaqgörənliyi və xalq arasında böyük nüfuzu ilə xilaskar lider kimi qəbul edilirdi. 1993-cü ilin iyununda xalqın və siyasi dairələrin dəvəti ilə Heydər Əliyev Bakıya gəldi. 15 iyun 1993-cü ildə o, Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri seçildi. Bu tarix ölkə tarixində yeni bir mərhələnin – sabitliyin, inkişafa doğru yönəlmiş siyasətin başlanğıcı oldu. Qısa müddətdə Heydər Əliyev ölkədə sabitliyi bərpa etdi, separatçılıq meyllərinə son qoydu, dövlətçiliyin əsaslarını qurdu. Bu qayıdışın xalq üçün mənası sadə bir siyasi dəyişikliyin çox-çox fövqündə idi – bu, dövlətin və millətin mövcudluğunun qorunması idi. 1997-ci ildə Milli Məclis 15 iyun tarixini Milli Qurtuluş Günü elan etdi və bu gün Azərbaycan xalqının yaddaşında müstəqilliyin ikinci doğuluşu kimi yer aldı. Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycanın yalnız siyasi sabitliyi deyil, həm də iqtisadi dirçəlişi təmin olundu. 1994-cü ilin 20 sentyabrında dünyanın iri neft şirkətləri ilə bağlanan və tarixə “Əsrin müqaviləsi” kimi düşən neft sazişi, Azərbaycanın beynəlxalq enerji bazarına inteqrasiyasını təmin etdi. Bu müqavilə sayəsində ölkəyə milyardlarla sərmayə gəldi, yeni iş yerləri açıldı və ölkə iqtisadiyyatı canlandı. Neft gəlirləri sosial layihələrə, təhsilə, infrastrukturun inkişafına yönləndirildi. Həmçinin ordu quruculuğu, milli təhlükəsizlik orqanlarının bərpası və hüquqi islahatlar bu mərhələdə həyata keçirildi. Heydər Əliyev idarəetməsində hüquqi dövlətin formalaşdırılması əsas məqsədlərdən biri idi. 1995-ci ildə müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası qəbul edildi. Bu sənəd vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını təmin edən əsas hüquqi baza rolunu oynadı. Çoxpartiyalı siyasi sistem formalaşdı, seçkilər keçirildi, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu təşviq edildi. Dövlətin idarə olunmasında şəffaflıq, hüquq-mühafizə sistemində islahatlar genişləndirildi. Beləliklə, Azərbaycanın dövlət sistemi xaosdan çıxaraq sabit və hüquqi əsaslarla işləyən bir modelə çevrildi. Heydər Əliyevin siyasi kursu bu gün Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Onun rəhbərliyi ilə 2003-cü ildən sonra Azərbaycan daha da gücləndi, beynəlxalq aləmdə mövqeləri möhkəmləndi, regional və qlobal layihələrin əsas iştirakçısına çevrildi. Bu siyasi irs öz kulminasiya nöqtəsinə 2020-ci ilin Vətən Müharibəsində çatdı. Prezident İlham Əliyevin qətiyyəti, xalqın birliyi və ordumuzun gücü nəticəsində torpaqlarımız işğaldan azad olundu. Bu Qələbə, birbaşa 15 İyun Qurtuluş Gününün qoyduğu təməl üzərində mümkün oldu. 15 İyun – Milli Qurtuluş Günü, Azərbaycan xalqının yaddaşında yalnız bir tarixi gün deyil, həm də bir millətin öz liderinə, öz dövlətinə və gələcəyinə olan inamının simvoludur. Bu gün Azərbaycan tarixində dövlətçiliyin, müstəqilliyin, sabitliyin və rifahın bərqərar olmasının başlanğıcıdır. Heydər Əliyevin qayıdışı yalnız bir siyasətçinin hakimiyyətə gəlməsi deyil, həm də Azərbaycanın parçalanmaqdan, tənəzzüldən və məhv olmaq təhlükəsindən qurtarılması idi. Bugünkü güclü, müstəqil və qalib Azərbaycanın təməlləri məhz 15 iyunda qoyuldu. “Mənim həyatım da, fəaliyyətim də yalnız və yalnız Azərbaycan xalqına xidmət etməkdən ibarət olub.” – deyən Heydər Əliyev bu xidmətini tarixin və xalqın yaddaşına əbədi həkk etmişdir.
İlham Quliyev,
Yeni Azərbaycan Partiyası, məsləhətçi
