Azərbaycanın müasir tarixində 20 Sentyabr mühüm simvolizm daşıyan, milli birliyin, ordumuzun peşəkarlığının və dövlətçiliyimizin təntənəsinin günü kimi yadda qalır. Bu tarix – Xankəndi, Xocalı, Xocavənd və Ağdərə şəhərlərinin Azərbaycanın tam suverenliyi altına keçdiyi gündür. 2023-cü ilin sentyabrında keçirilmiş lokal antiterror tədbirləri nəticəsində, Qarabağın bu mühüm bölgələri artıq tam nəzarətə götürüldü və separatizmin son qalığı birdəfəlik ləğv edildi. Bu məqalədə 20 Sentyabrın tarixi əhəmiyyəti, həmin bölgələrin keçmişi və Azərbaycan üçün strateji-siyasi dəyəri geniş şəkildə təhlil olunur.
1988-ci ildə başlayan erməni separatizmi nəticəsində Qarabağ bölgəsi qanlı münaqişələrə səhnə oldu. Xüsusilə Xankəndi, Xocalı, Xocavənd və Ağdərə şəhərləri uzun illər boyu separatçı rejimin əsas mərkəzlərinə çevrilmişdi. Ermənistanın dəstəklədiyi qanunsuz silahlı birləşmələr bu ərazilərdə nəinki Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü pozmuş, eyni zamanda yerli əhaliyə qarşı soyqırımı və etnik təmizləmə siyasəti həyata keçirmişdir.
Xocalı soyqırımı bu qəddarlığın ən dəhşətli təcəssümü olaraq 1992-ci ildə baş verdi – 613 dinc azərbaycanlı, o cümlədən qadın və uşaqlar amansızcasına qətlə yetirildi.
2020-ci ildə baş vermiş 44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin gücü və Ali Baş Komandanın siyasi iradəsi ilə işğala son qoydu. Lakin Xankəndi, Xocalı və digər ərazilərdə qanunsuz erməni silahlı birləşmələri qalmaqda idi. Bu vəziyyət Azərbaycanın suverenliyinə və bölgədə sülhə təhdid olaraq qalırdı.
2023-cü il sentyabrın 19-da Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Qarabağda lokal antiterror tədbirləri başlandı. Məqsəd: bölgədə fəaliyyət göstərən erməni silahlı birləşmələrinin zərərsizləşdirilməsi və Azərbaycanın konstitusiya quruluşunun tam bərpa olunması idi. Cəmi 24 saat ərzində – sentyabrın 20-də separatçı rejim təslim oldu, silahlar yerə qoyuldu və Xankəndi, Xocalı, Xocavənd və Ağdərə tamamilə Azərbaycan nəzarətinə keçdi.
Bu, yalnız hərbi uğur deyildi – bu, 30 illik mübarizənin qələbə ilə yekunlaşması idi.
Xankəndi şəhəri uzun illər separatçıların “paytaxtı” kimi tanıdılıb. Azərbaycan ordusunun bu şəhərə bir güllə atmadan daxil olması, həm diplomatik, həm də hərbi baxımdan böyük uğur kimi qiymətləndirilir. Artıq Azərbaycan dövlətinin rəmzləri – bayraq, idarəetmə orqanları və hüquq-mühafizə qurumları Xankəndidə tam şəkildə fəaliyyət göstərir.
Xocalının azadlığı – təkcə ərazi qələbəsi deyil, həm də 1992-ci ildə törədilmiş soyqırımın tarixi ədalətə qovuşmasıdır. Bu gün Xocalı şəhərində yenidənqurma işləri aparılır və məcburi köçkünlərin doğma torpaqlarına qayıdışı üçün hazırlıq işləri görülür.
Xocavənd və Ağdərə rayonları həm coğrafi mövqeyinə, həm də təbii sərvətlərinə görə mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bu ərazilər artıq Azərbaycanın sosial-iqtisadi layihələrinə inteqrasiya edilir. Yol infrastrukturunun yenilənməsi, təhlükəsizliyin təmin olunması və dövlət xidmətlərinin tətbiqi bu bölgələrdə həyatın normallaşmasını sürətləndirir.
Azərbaycan xalqı üçün 20 Sentyabr təkcə bir qələbə tarixi deyil – bu gün milli həmrəyliyin, orduya və dövlətə inamın simvoludur. Prezident Cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan bu tarixi hadisəni qan tökmədən, diplomatiya və güclü ordu vasitəsilə əldə etdi.
Rüstəmov Bəhruz,
Yeni Azərbaycan Partiyası, məsləhətçi
