Prezident İlham Əliyevin “Əl-Ərəbiyyə” telekanalına verdiyi müsahibə son otuz ilin regional münaqişələrinin yekun mərhələsini, yeni geosiyasi nizamın isə başlanğıcını təsdiqləyən bəyanat kimi dəyərləndirilə bilər. Dövlət başçısının çıxışı faktiki olaraq 1990-cı illərin əvvəllərindən başlayan qarşıdurmanın, Azərbaycanın ərazilərinin 20 faizinin işğalı və bir milyon insanın qaçqın və məcburi köçkünə çevrilməsi ilə müşayiət olunan faciəli tarixin artıq geridə qaldığını göstərir. Azərbaycan 2020-ci ildə 44 günlük müharibə ilə beynəlxalq hüququn bərpasına nail oldu, öz ləyaqətini qorudu və ərazilərini azad etdi. Bunun ardınca Vaşinqtonda Prezident Donald Trampın vasitəçiliyi ilə imzalanan sənəd prosesin diplomatik mərhələsini başa çatdırdı və Ermənistanın Azərbaycanla münasibətlərdə ərazi bütövlüyünü tanımasını təsbit etdi.
Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, hələlik Ermənistan konstitusiyasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə zidd müddəalar qalmaqdadır, lakin həmin maddələrin dəyişdirilməsi ilə sülh müqaviləsinin formal imzalanması baş verəcək. Bu məqam təkcə iki dövlət arasında münasibətlərin normallaşması deyil, həm də beynəlxalq nizamın, ABŞ, Avropa İttifaqı, Türkiyə və ərəb ölkələrinin dəstəklədiyi regional sabitliyin təminatı kimi qiymətləndirilir. Razılaşmadan geri addım atılması Ermənistan üçün beynəlxalq təcrid və strateji tərəfdaşlarla münasibətlərin pozulması demək olardı.
Müsahibədə Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın tarixi faciələrinə də diqqət çəkdi – Xocalı soyqırımı, etnik təmizləmə, minlərlə itkin. O, qeyd etdi ki, Azərbaycan döyüş meydanında intiqamını aldı, lakin müharibə cinayətlərinə əl atmadı. Bu, həm regionda yeni münasibətlərin formalaşdırılması, həm də beynəlxalq legitimlik baxımından mühüm siqnal idi. Eyni zamanda, Minsk qrupunun hüquqi ləğvi prosesə daxil edildi, çünki artıq Qarabağ münaqişəsi mövcud deyil və Ermənistan Qarabağı Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi kimi tanıyıb.
Azərbaycanın qarşısında duran əsas vəzifə “Böyük Qayıdış” proqramı çərçivəsində azad edilmiş torpaqlara həyatın qaytarılmasıdır. 50 mindən çox insan artıq məskunlaşdırılıb, lakin mina təhlükəsi və tamamilə dağıdılmış infrastruktur əsas maneələr olaraq qalır. Ermənistanın basdırdığı bir milyondan çox mina nəticəsində 400 nəfərə yaxın insan zərər çəkib. Buna baxmayaraq, bərpa prosesi sürətlə aparılır, infrastrukturun iki-üç il ərzində tam yekunlaşacağı və vəsaitlərin yaşayış layihələrinə yönəldiləcəyi gözlənilir.
Müsahibədə dövlət başçımız Naxçıvanla Azərbaycanın əsas hissəsini birləşdirəcək Zəngəzur dəhlizinin strateji əhəmiyyətini xüsusi qeyd etdi. O bildirdi ki, Azərbaycan bu yolu hərbi güclə də aça bilərdi, lakin diplomatik həll yoluna üstünlük verildi. ABŞ vasitəçiliyi ilə TRIPP – “Trampın Beynəlxalq Sülh və Rifah Marşrutu” adlı layihənin gündəmə gəlməsi bu istiqamətdə dönüş nöqtəsi oldu. Bu dəhliz təkcə Azərbaycanın daxili əlaqələrini bərpa etməyəcək, həm də Ermənistanı tranzit ölkəyə çevirərək regionu qlobal logistik sistemin ayrılmaz hissəsinə daxil edəcək. Paralel olaraq İran ərazisindən keçən “Araz dəhlizi” layihəsi də icra edilir ki, bu da alternativ marşrut təmin edir. Prezident İlham Əliyev açıq şəkildə bəyan etdi ki, Zəngəzur dəhlizi heç bir halda İranın maraqlarına zidd deyil, əksinə, Şimal–Cənub dəhlizini dəstəkləyən əlavə nəqliyyat xətti rolunu oynayacaq.
Müsahibənin başqa bir diqqətçəkən məqamı Azərbaycanın Rusiya ilə münasibətlərinə dair bəyanatı oldu. Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın mülki təyyarəsinin Rusiya tərəfindən vurulmasını dərin məyusluq və təəssüf doğuran hadisə kimi xarakterizə etdi, bu məsələdə Moskvanın davranışına tənqidi yanaşdı. Bu, Azərbaycanın gələcəkdə regional siyasətini daha balanslı və çoxşaxəli qurmaq niyyətini də ortaya qoyur.
Beləliklə, Prezident İlham Əliyevin “Əl-Ərəbiyyə”yə müsahibəsi göstərdi ki, Azərbaycan üçün müharibə dövrü bitib, diplomatiya və inteqrasiya mərhələsi başlayıb. Ermənistanın imzaladığı sənəddən geri çəkilməsi özünün təcridinə, regionda sabitliyi pozması isə ağır nəticələrə gətirib çıxaracaq. Əksinə, Zəngəzur dəhlizi, TRIPP və Araz marşrutları ilə birlikdə Azərbaycan yeni geoiqtisadi mərkəzə çevrilir, İran və Türkiyə ilə əməkdaşlıq genişlənir, Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya qlobal nəqliyyat və enerji xəritəsində daha strateji mövqe qazanır. Azərbaycanın siyasəti isə bu mərhələdə gücə deyil, sülhə, beynəlxalq hüquqa və regional sabitliyə əsaslanır.
Rəşadət Xalıqov,
YAP Nizami rayon təşkilatının sədr müavini
